Šeiččimeš urokka – седьмой урок

Иллатив – (внутренне-местный падеж вхождения) отвечает на вопросы keh – в кого?  mih – во что? куда? и имеет в единственном и множественном числе  окончание:  - h, который в единственном числе следует за сильной гласной основы:

                       сильная основа

            šelgä    -  šelgä      + h  = šelgäh;

            kivi     -   kive       + h  = kiveh

            meri    -   mere      + h  = mereh

            šuo     -    šuo        + h  = šuoh 

во множественном числе окончание следует за основой множественного числа:  

          šelgä    -  šelgi      + h  = šelgih;

            kivi     -   kivilöi   + h  = kivilöih

            meri    -   merilöi  + h  = merilöih

            šuo     -    šuoloi    + h  = šuoloih

1.Иллатив выражает:

1)вхождение кого-нибудь, чего-нибудь во что-либо, в кого-либо  или куда-либо:  hyö lähtiettih kirikköh – они отправились в церковь , lapšet mändih kodih – дети пошли домой , tyttöne yökšyy meččäh – девочка заблудилась в лесу (по-карельски : куда – «в лес»);

2)направление движения: regi ajau  kyläh – сани едут в деревню, kala uiččou kohti randah – рыба плывёт прямо к берегу;

3)вхождение в какую-то среду: mie uppoin lumeh – я утонул в снег,  hiän pani liha vedeh – она положила мясо в воду;

4)деятельность, к которой приступают: naizet mändih šieneh da marjah –женщины отправились по грибы и ягоды, vellet huomnekšella lähtiettih kalah – братья утром пошли на рыбалку, kogo pereh lähtöy tämpiänä heinäh – вся семья пойдёт сегодня на сенокос;

5)место, через которое совершается дествие: šavu aštuu pertistä oveh – дым выходит из избы через дверь,  huolešša, vain omah oččah rubieu tuulomah – в заботе, когда в свой лоб начнёт ветер дуть (карельская пословица);      

6)способ действия: et anna, vägeh otan – не дашь, силой возьму;

7)с послелогом  varoin,– для, в качестве цели какого-то дествия: pärieh valličet paraš puu – на дранку выбираешь лучшее дерево, šiuh varoin miula eu (ei ole) rahua – для тебя у меня нет денег;

с послелогом šua, šuat, šuaten – до, по: lunda polveh šuat – снега по колено, ildah šuaten – до вечера;

с послелогом näh – про, о, об, обо: lapših näh pahuo en šano – о детях плохого не скажу, mie kyžyn hindah näh – я спрашиваю о цене; 

8)эквивалент обмена, степень совершаемого действия: myö vaihamma lähtömän lehmäh – мы сменили тёлку на корову,

9)пригодность: nyblät ei šovita täh šobah – пуговицы не подходят к этой рубашке;  

10)время: endizeh aigah karielazet ylen äijän ruattih  – в прежние времена  карелы очень много работали.   

 Myö noužemma  aivokkazeh huomnekšella i lähemmä kalah. Muamo i čikko männäh marjah i šieneh. Tyttö lähtöy školah. Tulovana vuodena mie lähen Moskuh (Moskovah) opaštumah. Hiän on ruavolla huomnekšešta ildah. Myö tulemma kodih myöhäh.

Mie mähen huomnekšella meččäh. Väinämöne laulau Jougahazen šuoh. Šygyžyllä linnut lennetäh lämbimih mualoih.

Myö muissamma muamoh näh. Keviäh šuat vielä viikko vuattua.   

2.Чередование согласных lg : ll , g :j  и  g : v  :

   jalga – jallat – jallašša – jalloissa  

   šelgä – šellät – šelläššä – šellissä

                jogi –  jovet – jovešša – jogiloissa

Myö panemma heinä  rugoh. Nyt heinä on ruvošša. Myö toimma kakši regie heiniä. Rejellä myö ajamma kyläh. Jogi on šuuri i levie. Jovešša on äijän kalua. Hiän algau lugie. Mie luven jogo ilda.

Hänellä on levie šelgä. Auta nostua värči šelgäh. Račasniekka ajau hebozen šellällä.  Oi šie, kurgi, valgie kylgi. Tuuli kyllet puhuu, pakkane pertin jiähyttäy. Trubašša on äijä nogie. Pidäy šordua novet  trubašta. Annan rahua velgah. Makšan vellat aigah. Kaunis velga makšuan.

 3.Чередование согласных b : v:

               rebo – revot – revolla – reboloilla 

               leibä – leivät – leivällä – leivillä

               taba  – tavat   –tavalla   – tavoilla

Rebo vei yöllä kanan. Šeizatan rauvat reboloih. Revolla on pörhäkkä händä.

Muamo šotkieu taiginan, luadiu leivät i šeizatau kiuguah.

Humalahizella on moni tabuo da ni yhtä ei voi rahvahalla ožuttua (карельская поговорка). Elä mualla muan tavalla (карельская поговорка). Poiga tavat nošti i lähtöy torah.  Kylleššä on kibu. Kivun kuin kiällä ottau.

Missä kibu, šielä käzi, missä mieli, šielä šilmät (заговор).  

  3.Чередование согласных d : v, ht с нулём и d с нулём:

           redu –  revut –  revušša

           lauda – lauvat – lauvalla

           rauda – rauvat – rauvalla

           lehti  –  lehet –   lehellä

           tähti –   tähet  –  tähellä

           pada –   puat  –  pualla

           šada –   šuan  –  šualla  

           ruadua  – mie ruan – hiän ruadau – myö ruamma

Šygyžyllä tiet ollah revušša. Telegä uppoi reduh. Pertin late on leveistä lauvoista. Pajaniekat pajašša ruattih raudua. Nuaglat luajitah rauvašta. Hebozen piäh pannah ohjat, a šuuh rauvat. Rauvat viritettih hukkih, a puuttu rebo. Koivun lehet kellissyttih šygyžyllä. Monella lehellä ollah šomazet. Taivaš on täheššä. Yöllä nävytäh Kauhazešša kaikki šeiččimen tähtie. Šilloin keyhä keittäy, konža padah šuau. Täššä puašša hiän keittäy lapšella pudruo. Ukolla on enämbi šadua vuotta.

Makšoin hänellä šuan rubl’uo. Myö ruamma  nedelin, a pyhänäpiänä lebähimmä.         

 Новые слова:  šelgä – спина, верх печи, meri -море, kirikkö -церковь, yökšyö - заблудиться, uija – плыть, плавать, kohti – прямо, прямиком, откровенно, upota – утонуть, затонуть, heinä- сено, трава, kogo - весь, liha - мясо,  huolešša olla – быть в заботе, huoli – забота, беспокойство, varoin - для, päre – дранка, лучина, polvi - колено, hinda –цена, стоимость, paha – плохой, дурной, неблагоприятный; злой, недобрый; чёрт, нечистая сила, lähtömä – тёлка, нетель, lehmä - корова,  šobie – годиться, подходить; ладить, быть в согласии, šoba – мужская рубашка; женская сорочка, endine – прежний, старый, aiga - время, aivoin – рано, aivokkazeh - ранёшенько , čikko - сестра, velli – брат; братец,  дружок, tulova (tulija –весьег.) - будущий, vuoži - год , myöhä, myöhäh - поздно , laulua (pajattua) - петь, keviä - весна, mua – земля, свет; земля, суша; земля, почва; страна, сторона; фон, поле (у ткани), lindu – птица, šuaha – получать, получить; добывать; зарабатывать; доставать, достигать; мочь, быть в состоянии, tuulla – дуть (о ветре),očča – лоб;фасад дома,värči – мешок, račasniekka – всадник, верховой, vägi – сила, late (мн.число lattiet) – пол, telegä – телега, kana – курица, valgie -  белый; светлый; свет, lendiä – лететь, летать,  viikko – продолжительное время, kylgi - бок, vuottua- ждать, pörhäkkä - пушистый, hukka - волк, ožuttua – показывать, указывать, käzi - рука, pakkane – мороз, jiähtyö –остудиться, замерзнуть,  lebähtiä – передохнуть немного,  keittiä – варить, keyhä – бедный, бедняк,  kellistyö -  желтеть, бледнеть, kibu – боль,   šomane – рисунок, pyhäpäivä – воскресение, pajaniekka кузнец, paja –кузница, nuagla – гвоздь, lehti –лист,  tähti –звезда, ohjat – уздечка, kauha - ковш, Kauha(ne) – созвездие Большой Медведицы,  rahat (den’gat) – деньги, virittiä – зажигать; настроить, насторожить, redu – грязь.   

   Спряжение в настоящем времени глаголов: 

    yökšyö,  uija, upota, šobie, laulua, pajattua, šuaha

Mie   yökšyn,       uičen,       uppuon,       šovin,        laulan,        pajatan,      šuan.  

Šie     yökšyt,       uičet,        uppuot,        šovit,         laulat,         pajatat,       šuat.

Hiän  yökšyy,      uiččou,      uppou,         šobiu,        laulau,        pajattau,     šuau.

Myö  yökšymmä, uičemma, uppuomma, šovimma,  laulamma,  pajatamma, šuamma.

Työ   yökšyttä,     uičetta,     uppuotta,     šovitta,       laulatta,     pajatatta,     šuatta.  

Hyö  yökšytäh,     uijah,       upotah,        šobitah,      lauletah,     pajatah,       šuahah.

Склонение в единственном числе существительных: šelgä, kirikkö, huoli, päre, hinda, mua, vuoži

© Г.И. Светлов (E-mail: gensvet@mail.ru)