Kymmenneš urokka – десятый урок
1.
В карельском языке падеж – аккузатив (соответствующий в основном русскому
винительному падежу) в настоящее время почему-то не замечается многими
исследователями и описателями языка. Тем не менее, он существует.
Примеры.
Kodih
tullešša edähäldä tunnuššiin omat mečät, pellot, jovet.
Приезжая
домой издалека узнал свои леса, поля, реки.
Toičči miän kohuššalla avatah školan.
На
будущий год в нашей местности откроют школу.
Pertissä hädžvä šilmie
leikkuau, emändä avuau ovet da ikkunat.
В
избе угар глаза режет, хозяйка открыла двери и окна.
Kakkarua da sulčinua
šyyvveššä voijutat kiät.
При
еде блинов и сканцев замаслишь руки.
Аккузатив
отвечает на вопросы: Ket? Mit? (Кого? Что?)
Имя
существительное имеет в аккузативе следующие формы:
Hammaš
- зуб.
ед. число
мн.число
hambahan
hambahat
hammaš
Ennen miän kylissä oluon pandih jogo
pruazniekakši.
Раньше
в наших деревнях пиво варили к каждому празднику.
On jo aiga leikata vähäzeldi tukat.
Уже
пора подстричь немного волосы.
Hiän nošti takka olgupiällä da
läksi edehpäin.
Он
поднял вязанку на плечо и отправился вперед.
Личные
местоимения mie, šie, hiän, myö, työ, hyö – я, ты,
он, мы, вы, они в аккузативе будут
иметь формы
-
Единственное
число: miun, šiun, hänen – меня, тебя, его;
-
Множественное
число: miät, tiät, hiät – нас, вас, их.
Например,
следующие глаголы требуют дополнения в аккузативе: muistua – помнить, kuččuo – приглашать:
Tyttö muistau miun, tytöt muissetah miät. – Девушка помнит меня, девушки помнят нас.
Tiät kučuttih kylyh. – Вас пригласили в баню.
2.
Качественное чередование согласных.
hk – o nahka – nahan
ht – o lehti – lehen;
rg – rr kurgi – kurren;
lg – ll olgi – ollen, šolgi – šollen,
kylgi – kyllen.
Šuappaida ennen ommeldih lehmän einin
läntömän nahašta.
Сапоги
раньше шили из кожи коровы и тёлки.
Heinikkö on tänä kežänä
hyvä, karja šyöy mi nahkoih mänöy.
Травостой
в это лето хороший, стадо наестся вдоволь (”что в кожу влезет”)
Jiän yksin dai iten mi nahkoih
mänöy.
Останусь
одна да и плачу вволю (”что в кожу влезет”).
Mul’čukan lehti ottau märgiä.
Лист
подорожника берет (вытягивает) гной.
Tuuli
ei holni ni yhtä lehyttä.
Ветер
не шелохнет ни одного листочка.
Kurgie
herneheštä et vierauta.
Журавля
от гороха не отвадить (поговорка).
Lapšet kežällä kizatah kengättä, rigeneh kurgi hiän jaloilla tuau
šuappuat.
Дети
летом играют босиком, зачастую на их ногах появляются цыпки (дословно: ”журавль
на их ноги приносит сапоги”)
Keviällä naizet šuuret šollet
levitäh hangella valguomah.
Весною
женщины большие полотнища расстилают на насте (снегу) отбеливаться.
Kaiken
kylän otti palo, kun šolgi i levitti tuli.
Всю
деревню охватил (”взял”) пожар, как полотно стлался огонь.
Oi šie kurgi, valgie kylgi!
Ой,
ты журавль, белый бок!
Tuuli
kyllet puhuu, pakkane pertin jähyttäy.
Ветер
бока обдует, мороз избу остудит.
Качественное
чередование у глаголов.
hk – o pyyhkie – pyyhin,
ht – o lähtie – lähen, ryvähtie – ryvähän, yhtyö – yhyn.
rg – rr pyrgie – pyrrin, šärgie –
šärren.
lg –
ll nyllätä – nylgien.
Pyyhi nenä, einin tytöt ei tuveta
šuaččemah.
Poiga läksi vierahalla mualla.
Hiän ei ole vielä ynnäh terveh,
ryvähtöy aigah.
Nyt myö lähemmä eri paikkoih, a
noilla risteizillä yhymmä.
Tytäret pyrgietäh laškieta
hiät Piiterih.
3. Отличие генитива от аккузатива.
Родительный
падеж (генитив) употребляется для обозначения
принадлежности:
а) Hiän on Iivanan poiga. Он сын Ивана.
б) Myö elämmä kylän
piäššä. Мы живем в
конце деревни.
в) Sroičča on kylän pruazniekka. Троицa
праздник деревни.
г) Pitkä lapšen nagro hänen itukši. Длинный смех ребёнка к его плачу.
д) Urokan luajinda on
jygie. Выполнение (”делание”) урока
трудное.
е) Tammella on kahen metran pakšuš. У дуба двухметровая толщина.
Генитив
используется с некоторыми предлогами и послелогами:
Kiven
alda tulou kala. Из-под камня придет рыба.
Ei hiän ole žen verdua muan piällä, mi on muan alla – Он не столько
над землей, сколько под землей. (поговорка о шумливых людях).
Tulen oven edeh, vuotan konža avatah. Приду к двери, подожду, когда откроют. Pertin ieššä kažvau
šoma koivu. Перед избой растет
красивая береза.
Talven
jälgeh liey keviä. После зимы будет весна.
Mečän kautti kävelöy mečäštäjä. Через
лес идет охотник.
Tuatto on veräjän (veriän) korvašša.
Отец около ворот.
Hänen kera (hänenke) mänen tämän järven tagah(taguah). С ним пойду за это озеро.
Kolmen keššä eletäh hyö pieneššä
pertizeššä. Втроем живут они
в маленькой избушке.
Huolova huolettoman luo ei kävele. Радивый к нерадивому не ходит (поговорка).
Так
называемый приглагольный генитив можно рассматривать одновременно
как аккузатив:
Miän pertin katokšen katettih päriellä.
Крышу нашей избы покрыли дранкой.
Kazi šöi hirren. Кошка съела мышь.
Myö ečimmä händä illan,
yön da huomnekšen. Мы искали
его вечер, ночь и утро.
Mie olen koissa jo kogonazen nedelin. Я дома уже целую неделю.
Примеры
применения аккузатива.
В
случаях, если имя существительное является объектом действия:
Panen länget iččien piäh da vien
šilma kuuneigi . Надену хомут себе
на голову и отвезу тебя кое- куда.
Otamma kirvehet keralla dai lähemmä hallot
leikkuamah. Возьмем топоры с собою да и отправимся дрова рубить.
Ennen naizet kodirudoloida ruattih yöt i
päivät. Раньше женщины домашние
работы делали ночи и дни.
Copyright ©: Gennady Svetlov - Геннадий Иванович Светлов. E-mail: gensvet@rambler.ru
http://www.tulkkaus.narod.ru
А
теперь предлагаю в качестве тренировки взять в руки Евангелие на русском языке
и сравнить пятую главу от Матфея с переводом карельский язык, сделанным в 1820
году группой священников (первоначальный перевод учителя Новоторжского
духовного училища Матвея Андреевича Золотинского) во
главе со священником села Козлово Григорием Ефимовичем Введенским (ныне Спировского района, Тверской области). Кроме
того, известны еще и другие участники перевода священник села Золотиха Матвей Стефанов, Трофим Самойлов и Иван
Венедиктов.
Этот текст называется
Нагорной проповедью – Gorapagina, лучше назвать истинно
карельским наименованием – Vuarapagina. Языку этого текста без
малого две сотни лет, но думаю, что современные карелы его поймут.
Ну, а сначала ”Отче
наш” по-карельски, переведенный 203 года назад
тверскими священниками:
Tuatto miän...
Perevod nekotoryh molitv i sokraščennogo katehizisa na korel'skij jazyk. Sankt-Peterburg: Svjatejšij pravitel'stvujuščij sinod, 1804, s. 5.
Tuatto
miän, kumban`e olet taivahašša, ana hyvättiečöy
šiun nimeži. Tulgah šiun kuningahuš, liekäh šiun vällä, kuin
taivahašša, niin i muailmalla. Anna meilä
jogopäivällistä leibiä nytten i jätä meilä
miän vellat, kuingi myö jättälemmä miän
velganiekoilla. I elä vie meidä muanitukšeh, a
piäššä meidä pahašta.
Svjatoi Jovangeli Matveista
Viiješ piä
Herran miän Šyndüruohtinan
Svjatoi Jovangeli Matveista karjalan kielellä. Pečatoidu
Svjateišago Pravitel'stvujuščago Sinodan
käššennäštä, Veniähen bibleiskoin
kanžakunnan elolla. Piiteri, 1820.
Святое Евангелие Господа нашего
Иисуса Христа от Матфея на карельском языке. Напечатано по распоряжению
Святейшего Правительствующего Синода на средства Российского библейского
общества, Санкт-Петербург, 1820.
1. Nähtyö Jisus rahvahan, nouži
goralla. I kuin hiän istuočih, lähendiäčettih
hänen luo hänen opaššettavat.
2. I rubei ičeštä niin heidä
opaštamah:
3. Ožakkahat keyhät hengellä:
hiän on taivaškuningahuš.
4. Ožakkahat itkijät: hyö
käržytäh.
5. Ožakkahat tyynet: hiän liey mua.
6. Ožakkahat toven tahtojat i
šuvaččijat: hyö kylläššytäh.
7. Ožakkahat kaikilla hüvän luadijat:
heilä ičellä hyvä liey.
8. Ožakkahat puhtahat
šiämellä: hyö Jumalua nähäh.
9. Ožakkahat šovinnon luadijat: hyö
nimittiäčetäh Jumalan poijiksi.
10. Ožakkahat oigeista šyin porotetut:
hiän on taivaškuningahuš.
11. Ožakkahat työ oletta, konža
haukutah teidä i porotetah i jogo pahan šanan miun täh tiän
piällä ažetetah.
12. Ihaštukkua työ i hyvällä
mielin olgua, šuuri teilä on palka taivahašša: niin ollah
porotetut prorokat, kumbazet iellä teidä oldih.
13. Työ oletta muan šuola: kuin
rikkuočennou šuola, millä šuoluačou? Ni midä ei
rubie šilloin makšamah, a vain pois hänen kuatah, i jalloila
tallauduu.
14. Työ oletta ilman valgie, ei voi
peittiäčie linna, goralla šeizatettu.
15. Eigo viritetä tuohušta i kattien
alla panna, a ylähäkši, i ana palau kaikien täh, ket ollah
talošša.
16. Niin ana valguou tiän valgie inehmizien
ieššä, jo ana nähtäis΄ tiän hyvät aziet i kiitettäis
tiän Tuattuo, kumbane on taivahašša.
17. Elgiägo pidäkkiä
mieleššä, jotto mie tulin rikkomah zakonua ali prorokkoja: en
tullun rikkomah, a täyttämäh.
18. Amin' šanon teilä: terämbieh
taivaš i muailma häviey, a ei hävie yksi tähyt ali yksi
piirytyš zakonašta, kuni kaikki ei luadieče.
19. Ken rikkonnou yhen näistä
pienistä käššennöistä i niin opaštannou
inehmizie, pienin liey taivaškuningahuošša, a ken luadiu i
opaštau, žen šuurekši pannah
taivaškuningahuošša.
20. Šanon teilä: kuin tiän
oigehuš ei liene šuurembi kirjamiehien da farisejoin oigehušta,
että liene taivaškuningahuošša.
21. Kuulija työ, mi oli šanottu ennen
eläjillä: elä tapa; ken tappanou, že
viärittiäčöy vanhemman ieššä.
23. Kuin šie tuonnet šiun lahjan oltarin
edeh i šiinä muissutat, jotto toine pidäy šiyn
piällä midä ni olgah,
24. jätä ših šiun lahja
oltarin edeh i mäne iellä luaji šovindo toizen kera i
šilloin anna šiun lahja.
25. Luaji terväh šivn vihazniekan kera
šovindo, kuni olet hänen kera matašša; ana ei šuata
šilma šivn vihazniekka vanhemman luo, i vanhin šiun andau
toizella, i pandu liet raudoih.
26. Amin' šanon šiula: et
šieldä piäže, kuni et anna jälgimästä
kodrantua.
27. Kuulija, mi oli šanottu ennen
eläjillä: elä luaji toizen naizinehmizen kera pahua.
29. Kuin oigie šiun šilmä
šilma pahah šuattau, pissä pois i luo
ičeštäš; parembi šiula on, ana häviey mi olgah
šiun hibieštä, a ei kaikella hibiellä olla luoduna
tuligejennah.
30. I kuin oigie šiun käzi pahah
šilma šuattau, leikkua kädeš i luo
ičeštäš; parembi šiula on, ana häviey mi olgah
šiun hibieštä, a ei kaikella hibiellä olla luoduna
tuligejennah.
31 Oli šanottu: ken laškenou
ičeštä oman naizen, ana andau hänellä
laškukirjan.
33. Vielä kuulija, mi oli šanottu ennen
eläjillä: et valehukšeh vannuoče, makšat Jumalalla
šiun vannuočennan.
35. Elägo taivahalla, hiän on Jumalan
šija; elägo mualla, hiän on aluštana hänen jalloila;
elägo Jerusalimalla, hiän on šuuren kuningahan linna.
36. Elägo vannuoče omallaš
piälläš, et šie voi ühtä tukkua valgiekši
ali muššakši muuttua.
37. Olgah tämä teilä šana:
niin, niin, ei, ei; a mi liigua virkuačou, že jo i kehno.
38. Kuulija työ oli šanottu:
šilmä šilmäštä i hammaš hambahašta.
40. I ken tahtonou šiun kera hoppuočie i
kiskuo šiulda vuateuš, anna hänellä i šoba.
41. I ken ottanou vägeh šilma
viršan aštuo, mäne hänen kera kakši.
42. Ken pakkuou šiulda, anna, i ken tahtou
šilda vellakši ottua, elä jätä.
43. Kuulija, mi oli šanottu: šuvače
šiun lähehistä, a vihazniekkua šiun elä
šuvače.
45. Ana lienettä tiän taivahallizen
tuaton poijat, kumbane paistau päivästä hyvien i pahojen
täh i laškou vihmua oigeilla i riähkähizillä.
46. Kuin šuvannetta tiän
šuvaččijoja, miityš teilä palka? Eigo i miitarit
šidä luajita?
47. I kuin šebiälettä vain
tiän pyhävellilöjä, min liigua luajitta?
48. Niin olgua työ žen
hyvähyöt, min hyvähyš on tiän taivahalline tuatto.